Trịnh Doanh chào đời vào năm 1720 dưới triều Lê Dụ Tông. Ông là người con trai thứ ba của An Đô vương Trịnh Cương, vị chúa Trịnh thứ sáu, mẫu thân là thái phi Vũ Thị Ngọc Nguyên. Năm 1729, Trịnh Cương qua đời, Trịnh Giang lên nối ngôi. Sau khi làm chúa, Trịnh Giang làm việc đại nghịch là giết vua, lại hãm hại nhiều đại thần dưới thời cha mình, rồi sa vào tửu sắc, trọng dụng nhóm hoạn quan Hoàng Công Phụ lũng đoạn triều chính; khiến nhân dân thống khổ, các cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra khắp nơi.

Để có nhiều thời gian ăn chơi, vào năm 1735, Trịnh Giang phong cho Trịnh Doanh làm Tiết chế quân thủy, quân bộ các xứ, chức Thái úy, tước Ân quốc công, mở phủ Lượng quốc. Trịnh Doanh mỗi tháng ba lần tiếp kiến trăm quan ở trạch các, để nghe trình bày công việc. Tuy nhiên Trịnh Doanh bị Hoàng Công Phụ hiếp chế nhưng cũng không nắm được thực quyền. Do đó đất nước ngày càng đi xuống, nạn đói nổ ra khắp nơi. Sách Đại Việt Sử ký Tục biên dẫn lại tình cảnh đất nước lúc đó (1741)

Dân đói dắt nhau đi xin ăn đầy đường. Giá gạo tăng vọt, một trăm quan tiền không đổi lấy bữa no. Dân phần nhiều ăn khoai, đến nỗi có cả người ăn thịt rắn, thịt chuột cho qua ngày. Bệnh tật cả phát, xác chết chồng lên nhau, xương trắng đầy đồng. Số người sống sót không đến một phần mười, khói bếp tiêu điều lạnh lẽo; những nơi sầm uất hóa ra gò đống.

Chính vì tình cảnh đó, các cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra khắp nơi, ban đầu chỉ là lẻ tẻ, nhưng về sau phát triển rộng khắp, lôi kéo hàng ngàn, hàng vạn người tham gia như cuộc khởi nghĩa Nguyễn Đương Hưng, Nguyễn Tuyển - Nguyển Cừ, Hoàng Công Chất, Nguyễn Hữu Cầu...